مرکز فنون آزمایشگاهی خاورمیانه

نقش ارزیابی کیفی خارجی در ارتقاء نظام‌های کنترل کیفیت

نقش ارزیابی کیفی خارجی در ارتقاء نظام‌های کنترل کیفیت
نقش ارزیابی کیفی خارجی در ارتقاء نظام‌های کنترل کیفیت

ارزیابی کیفی خارجی (External Quality Assessment – EQA)


ارزیابی کیفی خارجی (External Quality Assessment – EQA) به عنوان یکی از ابزارهای کلیدی در تضمین کیفیت، نقش حیاتی در افزایش اعتبار، دقت و صحت فعالیت‌ها در حوزه‌های مختلف علمی، آموزشی، و صنعتی دارد. برخلاف ارزیابی‌های داخلی که توسط خود سازمان یا نهاد انجام می‌شود، ارزیابی کیفی خارجی توسط نهادهای مستقل و بیرونی صورت می‌گیرد و به سازمان کمک می‌کند تا عملکرد خود را با استانداردهای بین‌المللی یا ملی مقایسه کرده و نقاط ضعف و قوت خود را شناسایی کند. این مقاله به بررسی مفاهیم، مزایا، روش‌ها، چالش‌ها و کاربردهای ارزیابی کیفی خارجی می‌پردازد.

در دنیای امروز که رقابت، شفافیت و پاسخگویی در همه‌ی ابعاد رشد یافته، سازمان‌ها و مؤسسات نیازمند سازوکاری هستند که کیفیت فرآیندها، خدمات و نتایج آن‌ها را به طور مستقل و بی‌طرفانه ارزیابی کند. ارزیابی کیفی خارجی به عنوان راهکاری مؤثر در کنترل کیفیت، امکان دریافت بازخوردهای واقعی و قابل اعتماد را فراهم کرده و مسیر بهبود مستمر را هموار می‌سازد.

تعریف ارزیابی کیفی خارجی


ارزیابی کیفی خارجی فرآیندی است که طی آن یک نهاد یا مرجع مستقل، کیفیت فعالیت‌ها، خدمات یا فرآیندهای یک سازمان را بر اساس معیارهای مشخص و استاندارد ارزیابی می‌کند. این ارزیابی می‌تواند در زمینه‌های مختلفی مانند آموزش عالی، خدمات درمانی، آزمایشگاه‌های تشخیص طبی، تولید صنعتی و خدمات عمومی صورت گیرد.
برای مثال، در آزمایشگاه‌های پزشکی، ارزیابی کیفی خارجی به این صورت انجام می‌شود که نمونه‌هایی از سوی سازمان ارزیاب برای آزمایشگاه‌ها ارسال می‌شود و نتایج به‌دست‌آمده با مقادیر مرجع و مقادیر تخصیص یافته مقایسه می‌شوند. از این طریق، دقت عملکرد آزمایشگاه بررسی و تحلیل می‌گردد ، که این فرآیند و همچنین انواع آزمون مهارت در مرکز فنون آزمایشگاهی خاورمیانه انجام می شود.

اهمیت ارزیابی کیفی خارجی


۱. افزایش اعتبار و اعتماد عمومی: سازمان‌هایی که تحت نظارت یک ارزیاب خارجی قرار دارند، از دید مخاطبان و مشتریان خود قابل‌اعتمادتر تلقی می‌شوند.
۲. بهبود مستمر عملکرد: نتایج ارزیابی کیفی خارجی می‌تواند منجر به شناخت مشکلات، ضعف‌ها و فرصت‌های بهبود شود.
۳. مقایسه با معیارهای جهانی: این ارزیابی به سازمان‌ها امکان می‌دهد تا خود را با استانداردهای ملی یا بین‌المللی مقایسه کرده و جایگاه خود را بسنجند.
۴. افزایش شفافیت: ارزیابی خارجی از طریق انتشار نتایج یا گزارش‌ها، شفافیت بیشتری را در عملکرد سازمان‌ها به وجود می‌آورد.
۵. آمادگی برای ممیزی یا رتبه‌بندی: در بسیاری از حوزه‌ها، نتایج ارزیابی کیفی خارجی مستقیماً در فرآیندهای رتبه‌بندی و اعتبارسنجی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

چالش‌های ارزیابی کیفی خارجی


با وجود مزایای فراوان، اجرای ارزیابی کیفی خارجی با چالش‌هایی نیز همراه است:
• هزینه‌های مالی: استفاده از ارزیاب‌های مستقل نیاز به منابع مالی دارد.
• مقاومت سازمانی: برخی کارکنان یا مدیران ممکن است نسبت به ارزیابی بیرونی مقاومت نشان دهند.
• محدودیت در دسترسی به داده‌ها: گاه نهادهای خارجی امکان بررسی کامل اطلاعات را ندارند.
• تفاوت در معیارها و فرهنگ سازمانی: ممکن است استانداردهای ارزیاب با شرایط بومی سازمان هم‌خوانی کامل نداشته باشد.

کاربردهای ارزیابی کیفی خارجی در حوزه‌های مختلف


• آزمایشگاه‌های تشخیص طبی: جهت تضمین دقت نتایج آزمایش‌ها.
• بخش صنعت: برای کنترل کیفیت محصولات، فرآیندها و سیستم‌های تولید.
• بیمارستان‌ها و مراکز درمانی: به منظور ارزیابی عملکرد پزشکی و خدمات بهداشتی.
• سازمان‌های دولتی: جهت ارزیابی اثربخشی سیاست‌ها و برنامه‌های اجرایی.

نتیجه‌گیری


ارزیابی کیفی خارجی ابزاری مؤثر و ضروری برای رشد و توسعه پایدار در هر سازمان یا نهادی است. این فرآیند با فراهم‌سازی دیدگاه بیرونی و بی‌طرف، باعث ارتقاء عملکرد، بهبود کیفیت و افزایش پاسخگویی می‌شود. برای بهره‌گیری مؤثر از آن، باید زیرساخت‌های لازم فراهم گردد، فرهنگ بازخورد و بهبود مستمر در سازمان نهادینه شود و نتایج ارزیابی به طور فعال در برنامه‌ریزی‌ها و تصمیم‌گیری‌ها مورد استفاده قرار گیرد.


منابع
1. Sciacovelli, L., O’Kane, M., Skaik, Y., Caciagli, P., Plebani, M. (2017). External Quality Assessment: An Overview on Proficiency Testing Schemes. Clinical Biochemistry, 50(10-11), 605–611.https://doi.org/10.1016/j.clinbiochem.2017.03.008
2. World Health Organization (WHO). (2015). Laboratory Quality Management System: Handbook. Geneva: WHO Press.Available online 3. Plebani, M. (2006). Quality indicators to detect pre-analytical errors in laboratory testing. Clinical Biochemistry, 39(3), 320–323.https://doi.org/10.1016/j.clinbiochem.2005.10.007
4. European Association for Quality Assurance in Higher Education (ENQA). (2015). Standards and Guidelines for Quality Assurance in the European Higher Education Area (ESG).Available online
5. Westgard, J.O. (2010). Basic QC Practices, 3rd Edition. Madison, WI: Westgard QC, Inc.
6. International Organization for Standardization (ISO). (2012). ISO 15189: Medical laboratories — Requirements for quality and competence. Geneva: ISO.Summary available
7. Lemmens, L., Baert, I., Slegers, B., et al. (2020). The Role of External Quality Assessment in Improving Laboratory Performance. International Journal of Health Sciences, 14(4), 20–29.
8. Brennan, R. L. (2001). Generalizability Theory. New York: Springer-Verlag